Alþjóðlegi leiklistardagurinn 2023

Í dag fögnum við alþjóðlega leiklistardeginum. Samkvæmt hefðinni flytur valinn sviðlistsamanneskja ávarp og að þessu sinni er það Ólafur Egill Egilsson, leikari og leikstjóri.
Við birtum einnnig ávarp Samiha Ayuob, leikkonu frá Egyptalandi, sem Hafliði Arngrímsson íslenskaði.

Sviðslistasamband Íslands SSÍ

Ávarp á Alþjóðlega leiklistardeginum 27. mars 2023
Ólafur Egill Egilsson, leikari og leikstjóri

Leikhúsið er húsið okkar allra, barnanna, foreldranna, forfeðranna og þeirra ókomnu. Það er hús draumanna, hús andanna, hús líkamanna, hús mennskunnar, það er hús inní húsi, það er ekki hús, það er allt sem var er og verður.

Leikhúsið er bæði gamalt og nýtt. Það byggir á hefðum, gamalli arfleifð sem hefur þróast frá því að við sátum fyrst við eldinn og fórum að segja hvort öðru sögur.

En leikhúsið er líka nýtt. Alltaf. Ekkert leikverk hefur verið leikið tvisvar eins, aldrei, hver uppsetning er ný, hver sýning er ný.

Þannig endurspeglar leikhús alltaf samtíma sinn, í rauninni líka þegar það gerir það ekki, ef við lítum í spegil og sjáum að það vantar allt nema nefið, þá myndi athygli okkar ekki beinast að nefinu, heldur að því sem vantar, og við myndum vilja ræða það.

Þessvegna verða allar leiksýningar, allar spegilmyndirnar sem brugðið er upp, hversu ófullkomnar sem þær eru, hluti af samtali okkar, mannskepnunnar, við okkur sjálf.

Samtali þar sem spurt er: Hvernig birtumst við, hver birtist, hvernig, hvað sést, hvað sést ekki… Hver erum við?

Og þetta samtal á sér stað milli salar og sviðs, sviðs og samfélags, samfélags og einstaklinganna, einstaklinganna og leikhússins.

En það skrýtna í þessu samtali er að engu er hægt að slá föstu, allt er á hreyfingu, ekkert er algilt. Ef ég segi leikhús á að vera pólitískt, þá kemur einhver annar og segir, nei einmitt ekki, ef ég segi leikhús á að vera fyrirmynd, sýna allan fjölbreytileika mannskepnunnar og fegurð hennar þá kemur einhver annar og segir, nei það á að sýna heiminn eins og hann er, ljótan og grimman, o.sv.fr.

Og það skiptir engu máli hver segir hvað, enginn hefur rétt fyrir sér og allir hafa rétt fyrir sér. En. Enginn getur í rauninni sagt, svona á leikhúsið að vera og ekki öðruvísi.

Ekki góða fólkið, ekki vonda fólkið, hvort sem er til hægri eða vinstri, ekki einu sinni fatlaðir eða samkynhneigðir eða forréttiindablindir eða menningarvitar eða leikhúsfræðingar eða forsetinn. Enginn.

Listin, og leikhúsið, er eins og kötturinn í kassa heimspekingsins, sem er bæði dauður og lifandi, kvarkarnir í atóminu sem eru einhversstaðar og allstaðar. Klósett er ekki listaverk, öskur er ekki tónlist, bull er ekki leikrit, þetta er satt og ekki satt.

En.

Þó það verði aldrei nein niðurstaða og ekkert sé rétt og ekkert sé rangt þá skiptir samtalið samt máli.

Það skiptir öllu máli.

Það er partur af spegluninni, eða ekki spegluninni, og því ber að fagna, og það ber að virða, ef einhver segir svona á ekki að gera í leikhúsi, þá er ekki hægt að svara, „jú víst”, eða „við vorum ekki að gera það”, eða „má nú ekkert?” Það á miklu frekar að svara „hversvegna, hversvegna ekki, hvernig, hvernig ekki, afhverju, afhverju ekki, segðu mér, er það, nú já, þú meinar, ég skil…” o.sv.fr.

Það er samtal.

Og það verður að eiga sér stað í heiðarleika, kærleika og auðmýkt á alla bóga og gagnvart öllum sjónarmiðum, gagnvart öllu og öllum.

Af því að, ef það er hægt að tala um tilgang með þessu öllu, leikhúsinu – og lífinu eiginlega.

Þá hlýtur það að vera:

Að sýna og sjá.

Að segja og heyra.

Að tala saman.

Að tala í alvöru saman.

Og skilja.

Það er mennskan.

Það er leikhús.

ÓEE.

Ólafur Egill Egilsson útskrifaðist úr leiklistardeild LHÍ árið 2002. Hann hefur starfað sem leikari, handritshöfundur og leikstjóri í leikhúsi og kvikmyndum. Hann leikstýrði m.a. Grímuverðlaunasýningunni Níu lífum, fékk Grímuna fyrir leik í Sjálfstæðu fólki, Óliver og Svartri mjólk og sem leikskáld ársins fyrir Fólkið í kjallaranum. Þá hlaut hann Edduverðlaunin sem meðhöfundur kvikmyndarinnar Kona fer í stríð.

– – – – – – – – – – – – – – – –

International Theatre Institute ITI
World Organization for the Performing Arts

Ávarp á Alþjóðlega leiklistardeginum 27. mars 2023
Samiha AYOUB, leikkona, Egyptalandi.

Til félaga minna í leiklistinni um allan heim.
Ég finn fyrir mikilli hamingju að ávarpa ykkur á Alþjóðlega leiklistardeginum og senda ykkur þessi skilaboð, en jafnframt skelfur hver fruma líkama míns af álaginu sem við erum öll að sligast undan – leikhúsfólk sem aðrir – undan yfirþyrmandi myljandi fargi og sorg sem ástand heimsins vekur. Bein afleiðing þess sem heimurinn okkar gengur nú í gegnum er óstöðugleiki – ósætti, stríð og náttúruhamfarir sem hafa haft hrikaleg áhrif ekki aðeins á efnisheiminn, heldur einnig á andlega tilveru okkar og sálarfrið.
Í dag ávarpa ég ykkur vegna þess að ég skynja að heimurinn er eins og mörg einangruð eylönd, eða eins og flóttaskip sem hverfa fullum seglum inn í þokubakkann við sjóndeildarhringinn, án leiðsagnar, án þess að sjá nokkur kennileiti til að taka mið af. Þrátt fyrir það halda þau siglingunni ótrauð áfram í von um að ná heil í örugga höfn sem mun umfaðma þau eftir langa siglingu í ólgandi sjó.

Við höfum aldrei áður verið eins nátengd og nú á tímum, en jafnframt höfum við, íbúar jarðarinnar, aldrei verið jafn ósamstíga, tvístruð og fjarlæg hvert öðru. Þetta er hin dramatíska þversögn sem samtíminn hefur skapað okkur. Þrátt fyrir gegndarlaust upplýsingaflæði, þar sem nútímasamskipti splundra öllum landfræðilegum mörkum, hafa átökin og spennan sem við höfum orðið vitni að um allan heim farið yfir mörk rökréttrar skynjunar, og afvegaleitt okkur, mitt í þessari augljósu nánd, frá sönnum kjarna mennskunnar í sinni einföldustu og tærustu mynd.
Innsta eðli leiklistarinnar er rannsókn á mannlegri hegðun sem byggir á lífi mannkyns. Með orðum hins mikla leiklistarbrautryðjanda Konstantíns Stanislavskís: „Komdu aldrei inn í leikhúsið á skítugum skónum. Skildu rykið og óhreinindin eftir fyrir utan. Leggðu frá þér áhyggjur, ósætti og erfiðleika við innganginn ásamt yfirhöfn þinni og sömuleiðis allt það sem spillir lífi þínu og dregur athyglina frá listinni”. Þegar við förum upp á leiksviðið er aðeins eitt líf innra með okkur, líf einnar manneskju, en þetta líf hefur óslökkvandi hæfileika til að fjölfaldast, til að breytast í mörg líf sem við sendum út í heiminn þannig að þau lifa áfram, blómstra og dreifa ilmi sínum til annarra.

Það sem við, leikskáld, leikstjórar, leikarar, leikmyndahöfundar, tónlistarmenn, danshöfundar og tæknifólk vinnum að í leikhúsinu, án undantekninga í sameiningu, er einstakt sköpunarverk – líf sem fæðist á leiksviðinu. Þetta líf á skilið verndandi hönd, ástríkt hjarta sem umvefur það, og hefur samúð með því – og hreinan huga sem gefur því tilgang til að komast af og lifa áfram.

Ég er ekki að ýkja með því að segja að það sem við gerum á leiksviðinu sé til marks um líf sem framkallað er úr engu, eins og brennandi glóð sem flöktir í myrkrinu og lýsir upp niðdimma nóttina og yljar. Það erum við sem veitum lífinu dýrðarljóma. Það erum við sem sýnum það. Það erum við sem gefum því kraft og merkingu. Og það erum við sem undirstrikum forsendurnar fyrir því að skilja það. Það erum við sem beitum ljósi listarinnar til að horfast í augu við svartnætti fáfræði og öfga. Það erum við sem tileinkum okkur kenninguna um lífið, svo að líf megi flæða um þennan heim. Til þess beitum við kröftum okkar, tíma okkar, svita og tárum, blóði okkar og tilfinningum, öllu sem nauðsynlegt er til að flytja þennan göfuga boðskap, verja gildi sannleikans, gildi góðmennsku og fegurðar og trúa því í einlægni að lífið er þess virði að lifa.

Ég ávarpa ykkur í dag, ekki bara til að tala til ykkar, eða til að fagna „leikhúsinu“, í tilefni af alþjóðlegum degi þess. Heldur býð ég ykkur öllum að standa saman, hönd í hönd og hlið við hlið, og hrópa af æðruleysi, eins og við erum vön á leiksviðum leikhúsanna okkar, til að vekja samvisku alls heimsins, til að leita innra með okkur að týndum kjarna mennskunnar: Frjáls, umburðarlynd, kærleiksrík, samúðarfull, mild og hugdjörf manneskja hafnar svívirðilegri birtingarmynd grimmdar, kynþáttafordóma, blóðugra átaka, þröngsýni og öfga. Fólk hefur gengið á þessari jörð og undir þessum himni í þúsundir ára og mun halda því áfram. Stígið upp úr foraði stríðs og blóðugra átaka og skiljið leðjuna eftir við innganginn að leiksviðinu.

Kannski mun mannkynið, sem hefur verið fálmandi í þoku efasemda, aftur verða staðfast í fullvissu sem mun sannarlega gera okkur öll stolt af því að vera menn og að vera öll bræður og systur.

Það er hlutverk okkar, sem leikskálda, kyndilbera ljóssins allt frá fyrstu framkomu fyrsta leikarans á fyrsta leiksviðinu, að standa í fararbroddi og takast á við illsku, blóðbað og ómennsku. Að horfast í augu við fegurð, hreinleika og mennsku. Það er undir okkur komið og engum öðrum að breiða út lífið. Boðum það saman í nafni jarðarinnar og mannkyns.

Samiha Ayoub

(Íslensk þýðing: Hafliði Arngrímsson)

Samiha Ayoub er leikkona, fædd árið 1932 í Shubra-hverfinu í Kaíró, Egyptalandi. Hún útskrifaðist frá Leiklistarháskólanum í Kaító árið 1953, þar sem leikskáldið Zaki Tulaimat kenndi henni. Hún var leikhússtjóri Nútímaleikhússins í Kairó frá 1972 til 1975 þegar hún tók við Þjóðleikhúsi Egyptalands (Al-Qawmy) sem hún stjórnaði næstu tíu ár. Þótt leikhúsið hafi verið hennar helsti starfsvettvangur hefur hún leikið í fjölda kvikmynda og sjónvarpsmynda. Hún er þekkt fyrir leik sinn í kvikmyndunum The Land of Hypocrisy, The Dawn of Islam, With Happiness, Among the Ruins. Hún hlaut margs konar heiðursviðurkenningar frá ýmsum þjóðhöfðingjum, þar á meðal Gamal Abdel Nasser og Anwar Sadat, auk Hafez al-Assad Sýrlandsforseta og franska Giscard d’Estaing. Árið 2015 hlaut hún Nílar-verðlaunin í listum, sem eru æðstu heiðursverðlaun Egyptalands og jafnframt var aðalsalur Þjóðleikhússins í Kaíró nefndur eftir henni.